Vieiros

Chega puntual e pronta como advertira. Quere falar primeiro, sen présa, e que a fotografen despois, se cadra naquel recanto, aló ao fondo, con esa luz. Gusta das entrevistas e véntaselle, mais non de que a cámara ande á espreita dun xesto traidor, confesa, que quizais non lle faga xustiza. Vén dun xantar de escritores e trae nas mans o agasallo que alguén lle fixo, un libro sobre Cotobade, aquela vila pontevedresa onde naceran seu pai e seu avó moito antes de embarcaren para conquistar o Brasil. Logo de pousar o libro, senta e pregunta: castelán ou portugués? Ao cabo, logo dun silenzo bilingüe e sen facermos ruído, damos en falar galego. Cada un o seu.

Galaxia vén de publicar en galego A casa da paixão, unha novela de grande erotismo que non foi doada de editar no Brasil de 1972.

Alégrame que me faga esa pregunta. É unha novela moi forte, con grande énfase erótica..., mais ao final saíu a través da editora de Rubem Braga e Fernando Sabino. Dixéronme: non te preocupes que nós imos arriscar. E así foi que a publicaron.

Tamén foi unha proba de coraxe persoal.

Moito, as persoas non se decatan. Primeiro por facer una novela así, protagonizada por unha muller, e publicala no ano 1972. Cantos anos hai?

Trinta e cinco anos.

Trinta e cinco anos, é impresionante. Toni Morrison, a nóbel, dicía que nunca vira unha linguaxe de muller tan poderosa.

Dava-lhe gosto olhar as pernas escancaradas sem que o homem ocupasse suas coxas. A primeira páxina da novela xa retrata a Marta, un personaxe que debeu impactar no Brasil de 1972. Mais tamén hoxe. Hai pouco a activista Fadéla Amara, líder do movemento Ni putes ni soumises en Francia...

Francia é moi conservadora.

...falaba das mozas coas que traballa nos arrabaldos parisienses, francesas de orixe magrebí que sofren a violencia física e simbólica de seus pais e de seus irmáns maiores, mulleres que aínda non saben, explicaba, que son donas do seu corpo.

Marta é salvaxe, é coma se non pasara pola escola de Artemisa, onde entregaban as mociñas para que perdesen o salvaxe, que era unha virtude masculina e un demérito feminino. Con Artemisa, as mulleres eran domesticadas, devoltas á domus, á casa, porque domesticar vén de domus, de casa. Quen vive na casa? Un ser domesticado.

É curioso, do Brasil dos primeiros setenta á Francia do século XXI...

É que ela é revolucionaria. Agora é cando teño a impresión de que nalgúns países as persoas van ver que é unha linguaxe revolucionaria, unha postura revolucionaria. Hai unha insinuación ao final da novela, logo do esplendor erótico, da fecundación do sol (porque é o sol o que entra no corpo dela, porque ela controla toda a sexualidade), hai ao final da novela unha declaración: a alteración no corpo altera o pensamento. Iso é unha cousa revolucionaria. Nós sempre achamos, sempre foi así coa muller, e co propio home, que o corpo é unha entidade á parte, ou suxa ou límpida ou poderosa ou viril, o que sexa, pero o pensamento era puro, espiritual, non podía ser afectado polo lado espúreo da natureza. Mais este libro di outra cousa ben diferente: o corpo altera o pensamento, calquera mudanza no corpo altera a biografía, o modo de ser.

De Platón ao cristianismo, fóra unha certa mística.

O cristianismo, as esquerdas, as ideoloxías todas, coma se o corpo fose sempre unha excrecencia e o espírito estivese a salvo.

Semella que non hai progreso, que a Historia está inzada de furados.

A palabra progreso quizáis non sexa a máis axeitada, porque está moi ligada á Revolución Industrial, a Weber, ao mundo luterano, á acumulación de bens, de capitais, a facer fábricas, edificios, a dar emprego a 10.000 persoas. O que hai, talvez, en xeral, son acumulacións sociais, acúmulos imperceptíbeis mais visíbeis. Só que o ser humano é imprevisíbel, a sociedade humana éo. De vez en cando acontece que un país do máis alto nivel cultural, por tanto de progreso entre comiñas, como é Alemaña... un xamais podería imaxinar que ocorrese o nazismo en Alemaña. A cultura non asegura a paz, non garante a expulsión da barbarie. A alta cultura pode, de súpeto, establecer a anarquía, pode establecer a barbarie.

A literatura nin sanda nin defende?

Non. A literatura perfecciona individualmente. Antes que a vida de alguén, debería mellorar a vida do propio creador. Acho que o propio creador debería habitar, para que non haxa máis esquizofrenia, entre o texto e a biografía. Ha de poderse humanizar a medida que crea e inventa, porque lida con forzas humanistas: a linguaxe, a arte, a creación, a defensa do ser humano, mesmo aínda que o faga cun personaxe como o Raskolnikof de Crime e castigo. Ás veces, a arte ten unha certa tendencia á redención.

Non é por amolar, mais para que serven encontros de escritores coma este De pedra e de palabra que organiza en Compostela o PEN Club?

Olle, non sei se podemos tirar unha conclusión concreta, tanxíbel. Eu gusto moito destes encontros, aínda que veño só de vez en cando, ando máis soa, porque sempre coñezo escritores. Xa frecuentei moitos congresos e sempre saín dalgún modo arriquecida persoalmente, e teño para min que tamén os outros. A xente coñécese, cotexa experiencias, está en países que non son o seu. É coma se a humanidade non lle fose descoñecida. Deberían reducir o grao de prexuízos. Estes congresos son, dalgún modo, pedagóxicos.

Beneficios corporativos, dentro do campo. E socialmente?

Non o sei, depende do congreso. Hai algúns que mobilizan moito máis a sociedade, mais acho que só mellorar a percepción social e cultural do escritor xa é unha gran cousa, porque iso faille ben á arte, e a arte ten unha dimensión colectiva.

Mais hai outras linguaxes, con esa mesma dimensión colectiva e porén con maior penetración, que non reciben tantas regalías do poder político. Que capacidade ten hoxe a literatura para transformar a sociedade, por caso, fronte ao audiovisual?

Penso que a literatura se infiltra no individuo dunha forma moi persoal, e vai sumando personalidades, un individuo aquí, outro alí. Eu aínda acho que é o instrumento máis completo para o coñecemento do ser humano. A narrativa é o vehículo máis capaz de aprehender a nosa complexidade, a nosa ambigüidade, o que nós somos, seres tan desencontrados, tan radicais e tan fráxiles, tan ambiguos. Acho que a literatura é unha grande arte, a arte da palabra. Non hai mellor invento humano cá palabra. O audiovisual impresiona o ollo, mais axiña se evapora. E ademais é colectivo. O libro non, é perfecto, ninguén sabe en que páxina está vostede a ler, o que le á noite cando está só, o que le na bañeira. E muda as mentalidades. Ao meu xuízo, un non pode ler o Quixote sen sufrir unha transformación. Toda instancia da vida humana está alí dentro.

Marta, ou a Breta d´A República dos sonhos, modelos de muller cun potencial revolucionario, non serían máis influíntes na televisión?

Si, mais non tan complexos. A televisión non acepta esa complexidade, esa tesitura, esa composición, esa capacidade de afondar no drama alleo. A televisión é unha superficie plana, nela todo esvara. A novela está inzada de néboas, de volutas de catedral, de caprichos. A novela permite insinuacións, acusacións e antagonismos que eu acho que o audiovisual non dá, non comprende. A novela é unha perpetuación do drama humano.

A entrevista completa, na edición impresa de ProTexta (nº 2, primavera de 2007), o suplemento de libros da revista TEMPOS Novos