Vieiros

O profesor Gómez Mompart abriu o luns o Foro de debate sobre medios de comunicación e identidade, celebrado no Consello da Cultura, e que durante dous días analizou o papel dos medios na construción das identidades e do nacionalismo. Mompart, catedrático de Xornalismo na Universidade de Valencia e catalanista, observa con preocupación as campañas anticatalanas realizadas na Comunidade Valenciana nos últimos anos, e que tiveron nos últimos días o exemplo práctico do peche dos repetidores que reemitían o sinal de TV3.

Moitas veces intenta crearse a idea de que as identidades colectivas só se constrúen dende os nacionalismos periféricos, e que cando iso se fai dende os estados, non é unha construción nacionalista, ¿que opinas disto?
Os medios de comunicación xogan un papel central na construción das identidades, e ten sido moi importante o labor de construción levado a cabo pola prensa de Madrid durante os últimos dous séculos. As cabeceiras de Madrid, tan só polo feito de espallar a súa visión da realidade por todo o territorio, teñen realizado un forte labor de construción da identidade española. Porén, isto non ten sido estudado dende este punto de vista. Como dis, existe un plantexamento tramposo mediante o cal a construción de identidade que levan a cabo algunhas cabeceiras catalanas ou galegas é un acto nacionalista, e o que fan as cabeceiras de Madrid non o é.

Dáse como algo 'natural', 'loxico', en oposición aos nacionalismos periféricos, considerados anomalías en certa forma?
Si, é o que autores como Michael Billig denominan 'nacionalismo banal', que é continuado e aceptado como algo 'natural', 'obvio', tanto a construción e popularización de símbolos, a creación de medios de comunicación 'nacionais', mesmo con esa denominación. Todo iso ten contribuído en todos os Estados á creación dunha comunidade discursiva, á integración dos seus habitantes, e ten servido ás nacións para construírse a si propias.

Pero no Estado Español esa construción nacional non tivo o éxito que acadou noutros Estados...
Non, durante todo o século XIX, que é cando se constrúen os Estados-nación europeos, boa parte da cidadanía española non asume a España como a súa nación, entre outras cousas debido á deficiente implantación da escola pública e á debilidade e limitación xeográfica dos medios de comunicación de Madrid. Seguramente non é até a ditadura de Primo de Rivera que podemos falar dunha construción efectiva da nación española, a través do partido único (Unión Patriótica) e o seu xornal homónimo. É unha base que despois recupera o franquismo, que explota moi ben os medios de comunicación nesta construción nacional, sobre todo a radio e a televisión.

Vivimos aínda os efectos da construción nacional levada a cabo polo franquismo?
Está claro que aínda que moitas cousas cambiaron, queda un pouso moi importante. Afortunadamente, dende a Transición naceron algúns medios que se dedicaron a difundir unha nova forma de identidade española, máis aberta e menos agresiva. E en paralelo, fortalecéronse outras identidades no Estado, que crearon os seus propios ecosistemas informativos.

E en que forma se desenvolveu o conflito valenciano nos medios, esa batalla contra a cultura catalana?
Isto ven da Transición, do que se coñeceu como Batalla de Valencia, na que algúns sectores da dereita en Madrid e Valencia observaron un perigo nun posible achegamento a Cataluña e á dinámica política catalana. A extrema dereita comezou a explotar a valencianidade e a influír en UCD (Attard, Abril Martorell...) e, despois en AP e PP. Neste senso foi moi importante a feroz campaña anticatalanista levada a cabo no xornal Las Provincias dende os anos setenta, e posteriormente a que se fixo a través dos medios audiovisuais públicos. E todo iso agravouse nos últimos anos co conflito sobre o transvase do Ebro. Este sentimento anticatalán que se foi creando vese tamén no fútbol: durante o franquismo o Barça era o segundo equipo dos seguidores do Valencia, mentres que agora, despois de moitas campañas, e da propia acción dos directivos do equipo, o Barcelona é recibido con apupos en Mestalla.

E despois está a teima do goberno valenciano coas emisións de TV3...
Si, os repetidores foron instalados hai vinte anos grazas á iniciativa de Acció Cultural del Pais Valencià. O PSPV mantivo en todo momento unha posición ambigua ao respecto, pero o PP tivo sempre como obxectivo eliminar estas emisións. Cando Zaplana gañou as eleccións en 1995 comezou todo un labor de obstaculación das emisións de TV3, creando interferencias, impoñendo multas, e intentando o peche dos repetidores. Co apagón analóxico, o goberno valenciano atopou a mellor excusa para impedir as emisións e xusto esta noite conseguiu o peche definitivo do repetidor a Carrasqueta.

Hai vías de solución, ao teu entender?
Existe unha proposta do Ministerio de Industria para outorgar un multiplex de TDT extra a Valencia e Cataluña, para que deste xeito as canles dunha e doutra comunidade se poidan ver nos dous territorios. Pero o goberno valenciano non fixo nada por acelerar o proceso e non sei se se resolverá antes das eleccións de marzo.