Vieiros

O camiño para chegar a ese día non fora doado porque a maioría das forzas políticas actuantes en Galicia, dende a extrema dereita á extrema esquerda, seguían a profesar un centralismo españolista sen fendas, agás o Partido Galeguista e, en menor medida, o Partido Republicano Gallego de Santiago Casares Quiroga. Malia este ambiente político maioritariamente hostil á autonomía, esas dúas forzas, e moi especialmente a nacionalista galega, foron quen de cumprir o previsto na Constitución de Segunda República conseguindo que a gran maioría dos concellos de Galicia aprobasen en Santiago un proxecto de Estatuto nunha data tan temperá como o 17-19 de decembro de 1932. Xa só restaba, para culminar o proceso, a convocatoria do referéndum, que debía facela o goberno central, daquela de centro-esquerda e ó que pertencía o propio Casares Quiroga. Pero os problemas da República eran moitos e moi graves e a cuestión galega ocupaba un lugar moi baixo na lista de prioridades da alianza republicano-socialista. O referendum foise adiando ate que nas eleccións de novembro de 1933 subiron o poder as dereitas, daquela totalmente antiautonomistas. Foi preciso que as esquerdas españolas sufrisen a persecución, como a sufriron os nacionalismos de Cataluña, Euskadi e Galicia, por parte dos novos gobernantes para que se decatasen de que democracia e descentralización eran indisociables en España. Este cambio de actitude fixo posible que se incorporase ó programa da alianza de tódolos demócratas, o Frente Popular, a rápida culminación dos procesos autonómicos en marcha e a restauración da Generalitat catalana, en caso de que recuperasen poder. E asi foi gracias á victoria electoral de febreiro de 1936, co Partido Galeguista formando parte do Frente Popular en Galicia.

Deste modo empezou a crebarse, aínda que fose dun xeito efímero, a ininterrumpida tradición centralista da traxectoria anterior do Estado español. De aquí que fose un auténtico fito histórico, malia tratarse dunha autonomía limitada de abondo, menor en moitos aspectos que a actual. É certo que tería un parlamento elixido por sufraxio universal, do que emanaría un goberno e un presidente, e que se prevía certa descentralización da administración de xustiza. É certo tamén que se instauraba a cooficialidade do castelán e do galego, e a obrigatoriedade do ensino deste na escola primaria, e que se daban pasos simbólicos importantes tendo en conta a situación anterior, como o recoñecemento do himno e a bandeira. Pero o nivel competencial era pequeno, sobre todo na capacidade de lexislar. Por exemplo, o poder central conservaba o control sobre o sistema educativo a tódolos niveis e só se permitía ó poder rexional crear centros propios en paralelo cos estatais.

Con todo, ese 28 de xuño é unha data merecente de lembranza polo que tivo de primeira apertura ó autogoberno e de acto lexitimante a posteriori da autonomía que hoxe ten Galicia ó abeiro da actual Constitución, aínda que a moitos esa autonomía nos siga parecendo insuficiente.

Justo Beramendi é catedrático de historia da USC.