Vieiros

“REPETIR Lenin NON significa unha VOLTA a Lenin –repetir Lenin consiste en aceptar que ‘Lenin morreu’, que a súa solución particular fracasou, mesmo monstruosamente, mais que hai nela un escintileo utópico que paga a pena rescatar. (...) Repetir Lenin significa insuflar nova vida a esta esperanza que continúa atormentándonos”, escribiu Slavoj Zizek. En arrepor tal esperanza do seu esboroamento berlinés, da teoría posmoderna, de terceiras vías, consiste sobre todo o pensamento do esloveno. “Repetir Lenin” é o que o verso quebrado para Maiakovsqui, o que a micropolítica para Michel Foucault. É o sedutor aceno intelectual, mesmo consigna, que despregou novamente no Consello da Cultura Galega.

Houbo á fin que dar en Lavacolla co tránsito arroutado do seu inglés. Lacan e Hugo Chávez, o multiculturalismo e Kant, san Pablo e mais o solipsismo internauta, atravesan marcialmente os labirintos verbais deste profesor de Ljubljana. No entanto, a primeira cuestión ten a ver co que lle apuxo Ernesto Laclau no libro colectivo Contigencia, hegemonía, universalidade. Diálogos contemporáneos en la izquierda: “Cal é a súa estratexia política para acadar eses obxectivos un tanto peculiares? Se non dá, cando menos, un comezo de resposta a tal pregunta, o seu anticapitalismo é unha simple cháchara baleira”. Certamente, sábese pouco das premisas teórico-prácticas de Slavoj Zikek para incitar procesos revolucionarios. Como repetir Lenin? “A miña é unha proposta modesta”, asegura.

“Se lle entendín ben, propoñer unha coalición de loitas políticas implicaría que a miña filosofía ha de ser teleolóxica ou algo así. Non concordo. Hai na actualidade un antagonismo, unha situación aberta. É por iso que temos que loitar. A miña posición non garante unha solución final. O único certo é que teremos que confrontar tensións a piques de estoupar: medio ambiente, pobreza, novos apartheids, etc. Descoñezo que caste de sociedade virá. Talvez saia vencedora algunha nova forma de autoritarismo, non o sei. A única teleoloxía do meu pensamento é que temos un problema que resolver”, revela. Tampouco quere outorgarlle a un suxeito político concreto o labor emancipatorio: “Xa non acredito sequera na idea dun axente privilexiado, dunha clase obreira. Pode que sexan as clases medias, pode que a xente dos arrabaldes, pode que sexa ao cabo unha coalición. Non hai garante, todo é máis aberto”.

Slavoj Zizek (Liubliana, 1949) comparte a cátedra do Instituto de Estudos Sociais da súa cidade natal coa docencia na Universidade París VIII. Lúcido analista do capitalismo serodio, dende a equidistancia das teorías marxiana e psicanalítica a súa obra convídanos a retomar Lenin, dalgún xeito, fronte ao cinismo da razón dominante.Contradición ou recato teórico? O marxismo de Zizek parece esgazar pola décimo primeira Tese sobre Feuerbach. A que reclama unha filosofía que transforme o mundo, no canto de interpretalo. En Repetir Lenin, outra volta, o pensador esloveno conviña como Adorno en que “a primeira tarefa [teórica] de hoxe cadra precisamente con NON sucumbir á tentación de actuar, de intervir de xeito directo para mudar as cousas (...) e en dedicarse, en troques, a cuestionar as coordenadas ideolóxicas hexemónicas”. Non por acaso, o seu discurso rexeita radicalmente a culturización contemporánea da política. Quer o conflito de civilizacións de Samuel Huntington, coma o feixe de subxectividades alternativas que acubilla o posfeminismo, o propio da posmodernidade foi erguer unha coartada ideolóxica para exiliar outubro de 1917 da nosa axenda. “A tolerancia é o sucedáneo pospolítico de solucións directas”, afirmou no CCG. Dun proxecto socialista que, entrado o S.XXI, arelaría aínda a toma do poder.

Xénero, etnia e clase social. Son arestora as ferramentas por excelencia da academia crítica anglosaxona. Os tres vórtices que segundo os Cultural Studies, definen e deconstrúen as relacións de dominio humano. Ao tempo, a querenza teórica polo múltiple tamén se opuxo á vella unicidade obreira. Mesmo as multitudes de Antonio Negri, por caso, tentaban conciliar as mil mesetas do post-estruturalismo cunha praxe antagonista. Heteroxénea e candorosa, amorfa ao parecer de David Harvey, a categoría proposta polo italiano apurraría unha nova avinza contra o control do Imperio. En fin, que facer coa multiplicidade? Zikek responde á galega: “Que quere dicir con ‘multiplicidade’? Por suposto que todo é multiplicidade. Está de moda dicir hoxe que todo é múltiple. Virou un lugar común. O problema crucial para min non é este, senón como volvermos cara a algún xeito de universalidade”.

No ventre do acontecemento

A verdade, quimera contemporánea e de sempre, non é un xuízo, saber ou adecuación á cousa empírica. Alén do campo de forzas discursivo en que a situaba Foucault, a verdade acontece: na Revolución Francesa de 1792, en maio do 68, nun encontro amoroso. Admirabelmente traducido pola editora Noitarenga, o francés Alain Badiou atinxiu a verdade coma desencadeamento do real. Por esta senda vai tamén o filósofo de Ljubljana. Con todo, matiza: “Non mistifico o acontecemento, non é unha cousa milagreira. É unicamente o intre do imprevisto, do impensado, o límite dunha escolla racional. Xa coñece esoutra teoría: para unha situación dada, analiza as opcións e fai a mellor das escollas posíbeis. Pero a Historia non funciona dese xeito”.

Non poucos partidos comunistas acreditaron na administración do momento revolucionario. A máxima era agardar polas “condicións obxectivas”. Slavoj Zizek discútea a partir da experiencia rusa: “Ninguén predixo a revolución de outubro, nin sequera a de febreiro. Dous meses atrás, Lenin contáballe a un grupo de mozos socialistas, en Suíza, que se cadra os seus netos darían visto a revolución. As cousas ocorren de súpeto. Pasa ben tempo sen suceder nada e logo todo estoura. E un só pode decatarse a posteriori. As mudanzas sociais non poden ser planeadas. Neste senso, o meu dito favorito é o mesmo que o de Lenin, aquel de Napoleón: primeiro ataca e logo xa se verá. Sempre existe un elemento de risco”.

A teórica queer Beatriz Preciado, profesora na Universidade de San Denís, chamáballe a Slavoj Zikek nunha entrevista “profeta da ‘verdade radical’”. Talvez para se resistir a esta caste de etiquetas paródicas, o esloveno insiste: “Tanto o meu amigo Alain Badiou coma eu propio somos a miúdo mal percibidos. Coma se tentásemos propoñer un gran acontecemento místico. Non, en absoluto. Non hai grandes acontecementos. Hainos pequenos, coma milagres cativiños aquí e acolá, todo o tempo. Un milagre é apenas un acontecemento imprevisto que chega cando a situación parece totalmente perdida. Pense na queda do comunismo. Ninguén a agardaba. As casas, os coches, todo semellaba moi forte, totalitario, un poder total... Ben, desintegrouse.” Entrementres, vadía a carón da porta de embarque un vendedor de lotería. Zikek quere saber se se trata dun deses xogos instantáneos dos que tanto gusta: “Abonda con abrir o sobre para saber se es millonario ou o parvo de antes”.

Da “esquerda poética” de Negri e dos predicadores da multitude, o profesor de Ljubljana descré con forza. Amais de pola súa retórica apoucadamente optimista, porque “desterritorialización, nomadismo, movemento, son parte central da dinámica do capitalismo actual”. Emporiso, a súa versión descentrada do imperialismo non anda moi lonxe da que contaba o pensador italiano no superventas Imperio. Di ao respecto: “A esquerda é hoxe posmoderna, multicultural e todo iso. E cómpre aprender dun paradoxo da política actual. As únicas forzas que aínda se dirixen á clase obreira son as populistas de dereitas, nos países desenvolvidos. Na Franza, Le Pen e mais a Fronte Nacional din abertamente que os seus inimigos non son os alxerinos nin os xudeus, senón o gran capital multinacional. Estes movementos reivindican que as empresas fiquen na súa nación. Que significa todo isto? Que o capital é realmente transnacional. Que xa non ten obxecto referirse a países de orixe ou de colonización”.

A entrevista completa, na edición impresa de TEMPOS Novos (nº 119, abril de 2007)